Mit to sfabularyzowana opowieść, wyrażająca wierzenia danej społeczności. Ma on najczęściej charakter metaforyczny i symboliczny i dlatego niesie bogate treści uniwersalne.

Te cechy mitu sprawiają, że zawiera on pierwotne wzory ludzkich postaw i zachowań, tzw. archetypy. Uniwersalna wymowa mitu i wzorce postaw powodują, że mity odegrały szczególną rolę w kulturze europejskiej, stały się bogatym źródłem tematów sztuk pięknych, a w tym także literatury, która sięgała do nich najczęściej w tych okresach, gdy ożywały estetyczne normy antyku.

Potwierdzeniem tego może być literatura renesansu, a przede wszystkim twórczość najwybitniejszego jej przedstawiciela w Polsce - Jana Kochanowskiego. W "Odprawie posłów greckich" Jan z Czarnolasu wykorzystuje zaczerpnięty z "Iliady" fragment mitu trojańskiego, opowiadającego o uprowadzeniu przez Parysa pięknej Heleny - żony króla Menelaosa (tu nazywanego Menelausem). Posłowie greccy - Menelaus i Ulisses - przybywają do Troi i zabiegają o zwrot porwanej królowej spartańskiej. Nad dylematem, oddać czy zatrzymać w Troi Helenę, obraduje rada trojańska, która wskutek intryg królewicza trojańskiego postanawia zatrzymać Greczynkę i przez to naraża kraj na niebezpieczeństwo.

Nawiązanie do mitu służy autorowi do pokazania stanu moralnego współczesnej sobie szlachty oraz do krytyki sejmu polskiego i osoby niezdecydowanego króla, który opowiada się za wolą większości kierującej się prywatą. W "Odprawie posłów greckich" wyraża też Kochanowski patriotyczną troskę o przyszłość kraju, którą wypowiada przez usta wieszczki Kassandry, przepowiadającej upadek Troi.

Wielką karierę zrobił mit arkadyjski, który po raz pierwszy pojawił się w jednej z sielanek Wergiliusza w postaci poetyckiego obrazu wyidealizowanej krainy spokoju, ładu i wiecznej wiosny. Jej mieszkańcy - pasterze przedstawieni są jako osoby żyjące w pełnej harmonii z naturą. Nawiązaniem do tego motywu jest pieśń Panny XII z "Pieśni Świętojańskiej o Sobótce" Jana Kochanowskiego. Wyraża tu poeta pochwałę życia wiejskiego i związanej z nim szczęśliwości egzystencji ludzkiej. Jest to ideał ziemianina, który prowadzi samowystarczalny pod względem materialnym tryb życia, z dala od zgiełku miejskiego, niebezpieczeństw wojennych i kłopotów kupieckich. Ideał ziemianina jest pełen aspiracji duchowych. W jego kreację wpisuje poeta pochwałę takich wartości, jak niezależność, spokój wewnętrzny, wzajemna życzliwość członków rodziny, szacunek dla starszych. Poeta nie zapomina o dobrobycie i eksponuje to, co dla motywu arkadyjskiego jest bardzo istotne, a mianowicie brak trosk materialnych i dostatnie życie bohaterów, którzy nie znają znoju pracy.

Motyw ten jest często podejmowany w literaturze rokoka i sentymentalizmu. Przykładem mogą być wiersze Franciszka Karpińskiego. W słynnej sielance "Laura i Filon" poeta łączy czułostkowość z rokokowym wdziękiem, elementy konwencjonalne z akcentami szczerości i prawdy uczuciowej. Przeżyciom bohaterów towarzyszy natura i atmosfera wieczoru na wsi. Głębsze i prawdziwsze doznania i emocje oddaje wiersz "Do Justyny. Tęskność na wiosnę". Ukazane jest tu subtelne przeżycie natury, a więc tęsknota za słońcem, kwiatami, śpiewem ukochanej. W motywie arkadyjskim poeci sentymentalizmu eksponują nastroje elegijne, tzn. smutek i melancholię, a w uczuciu - tkliwość, czułość i rzewność.

W zupełnie inny sposób mity inspirują pisarzy romantyzmu i Młodej Polski. Poeci tych czasów sięgają do symboliki mitu, nawiązują do postaw bohaterów mitycznych i tego, co wyraża uniwersalne wartości lub dążenia epoki.

Widzimy to w kreacji bohatera III części "Dziadów" A. Mickiewicza i w natchnionym monologu Konrada w "Wielkiej improwizacji". Konrad w tej pieśni kierowanej do Boga i natury wyraża wiarę w twórczą, boską moc uczucia i myśli. Jednak radość płynąca z doskonałości i geniuszu poetyckiego jest przeniknięta wszechogarniającą miłością do własnego, udręczonego narodu. Konrad dzieli z nim cierpienia:

"Ja i ojczyzna to jedno.
Nazywam się Milijon - bo za milijony
Kocham i cierpię katusze."

Żarliwa miłość do ojczyzny doprowadza go do prometejskiego buntu przeciwko Bożej obojętności. Domaga się więc "rządu dusz", bo wierzy, że siłą swego uczucia uszczęśliwi naród. Konrada jako bohatera romantycznego cechuje poczucie tytanicznej siły, które jednak rodzi w nim pychę i powoduje bluźnierstwo wobec Boga. Dlatego bohater staje się łupem diabłów i ponosi klęskę. Konrad często jest zwany Prometeuszem polskim. Z postawy mitycznego bohatera przejmuje miłość do ludzi, bunt przeciwko Bogu, ofiarę i cierpienie.

Podobne cechy widzimy w kreacji podmiotu lirycznego w hymnie J. Kasprowicza "Święty Boże, Święty Mocny": "Jestem Jestem i płaczę... Biję skrzydłami jak ptak ranny jak ptak ten nocny któremu okiem kazano skrwawionym patrzeć w blask słońca." Również i tu odzywa się bunt:

"A ty o Boże! o Nieśmiertelny! (...) siedzisz między gwiazdami
(...) i ani spojrzysz na padolny smug".

Mit o Syzyfie wykorzystuje S. Żeromski w powieści "Syzyfowe prace". Nieefektywny, bezowocny wysiłek Syzyfa (nieustanne wtaczanie głazu na szczyt góry i staczanie się go z wierzchołka) wprowadza pisarz w tytule powieści jako metaforę. Ma ona pokazać daremność wysiłku rusyfikatorów, którym nigdy nie uda się zrusyfikować młodzieży polskiej. Widzimy to na przykładzie Marcina Borowicza. Zdawałoby się, że już uległ rusyfikacji, jednak jedna lekcja języka polskiego, a zwłaszcza recytacja "Reduty Ordona" przez Bernarda Zygiera, wywołuje przemianę duchową Marcina. Zrozumiał on, że jest Polakiem i świadomie podjął walkę z rusyfikacją.

Wyjątkowo często do kultury antycznej sięga S. Wyspiański - wielki erudyta w tej dziedzinie. Dramat "Akropolis" zaludnił poeta licznymi postaciami z dzieł Homera. Natomiast w "Nocy listopadowej" do akcji wkraczają greccy bogowie, np. zryw narodowy inspirowany przez Nike, motyw Demeter i Kory - pożegnanie matki z córką i odpłynięcie Kory do Hadesu jest zapowiedzią klęski powstańców.

W literaturze współczesnej do kultury antycznej oraz mitologii greckiej i rzymskiej nawiązuje w wielu wierszach Z. Herbert. Przykładami są "Nike, która się waha" - wiersz poświęcony dramatowi młodziutkiego powstańca - oraz "Apollo i Marsjasz". W tym ostatnim utworze przedstawia poeta współzawodnictwo Marsjasza i Apollina w grze na flecie. Zgodnie z treścią mitu Apollo wygrał pojedynek, a Marsjasza przywiązał do drzewa i odarł ze skóry. Cierpienia Marsjasza budzą w naturze grozę i współczucie: "...pod nogi upada mu skamieniały słowik (...) drzewo, do którego przywiązany jest Marsjasz jest siwe zupełnie...". Ale Apollo spokojnie czyści instrument. Wiersz ten potępia okrucieństwo i przemoc. Tematy i motywy mitologiczne stanowią stałą inspirację dla twórców, a więc nie tylko dla pisarzy, ale również rzeźbiarzy i malarzy.